مقاله پژوهشی
اکبر اکرمی ابرقویی؛ محمود صادق زاده؛ هادی حیدر‌ی‌نیا
دوره 10، شماره 34 ، اردیبهشت 1399، صفحه 9-22
چکیده
شکوائیه یا بثّ‌الشکوی یکی از موضوعات شعر غنایی فارسی است که در قالب‌های کوتاه، متوسط و بلند به‌ویژه در قالب‌های قصیده و غزل سروده میشود. شاعران زیادی به این نوع ادبی روی آوردند و از درد و رنج شخصی یا اجتماع سخن‌سرایی کردند. ابوالقاسم لاهوتی از شاعران ادبیات سیاسی و کارگری و معترض در دورۀ مشروطیت به شمار می‌رود که با جهان‌بینی ...
بیشتر
شکوائیه یا بثّ‌الشکوی یکی از موضوعات شعر غنایی فارسی است که در قالب‌های کوتاه، متوسط و بلند به‌ویژه در قالب‌های قصیده و غزل سروده میشود. شاعران زیادی به این نوع ادبی روی آوردند و از درد و رنج شخصی یا اجتماع سخن‌سرایی کردند. ابوالقاسم لاهوتی از شاعران ادبیات سیاسی و کارگری و معترض در دورۀ مشروطیت به شمار می‌رود که با جهان‌بینی خاص خود از این شیوۀ شاعری برای حمایت از طبقات فرودست جامعه و نیز انتقاد علیه حاکمان مستبد و بیکفایت بهره برده است. ازاینرو شکوائیههای لاهوتی هم بازتاب اوضاع و احوال اجتماعی و سیاسی دورۀ مشروطه است و هم بیانگر نگرشهای حزبی و سیاسی وی. در این جستار به شیوۀ توصیفی - تحلیلی و اسنادی و کمّی به بررسی قالب‌های شعری، شیوهها و موضوعات مختلف شکوائیههای لاهوتی پرداخته میشود. لاهوتی بر مبنای اندیشهها و هدفهای سوسیالیستی و سیاسی خود، به دفاع از منافع کارگران، کشاورزان، رنجبران و محرومان طبقات گوناگون اجتماع میپردازد و از مستبدان داخلی، استعمارگران خارجی، ستمگران، ثروتمندان، استثمارگران، عوامفریبان، دینفروشان، باورهای خرافی، ناآگاهی عمومی و غیره بهشدت انتقاد میکند.
مقاله پژوهشی
رضا جلیلی
دوره 10، شماره 34 ، اردیبهشت 1399، صفحه 23-36
چکیده
یکی از آثار مهم حماسی به زبان فارسی، برزونامۀ شمسالدین محمد کوسج است. شاعر در این منظومه به شرح رویدادهای مربوط به برزو فرزند سهراب و اطرافیان او پرداخته است. اگرچه نگاه غالب در بروزنامه حماسی است، بازتاب ویژگیهای عاطفی که با ادبیات غنایی گره خورده است، به روشنی دیده میشود. از اینرو، در مقالۀ حاضر، مهمترین مؤلفههای ...
بیشتر
یکی از آثار مهم حماسی به زبان فارسی، برزونامۀ شمسالدین محمد کوسج است. شاعر در این منظومه به شرح رویدادهای مربوط به برزو فرزند سهراب و اطرافیان او پرداخته است. اگرچه نگاه غالب در بروزنامه حماسی است، بازتاب ویژگیهای عاطفی که با ادبیات غنایی گره خورده است، به روشنی دیده میشود. از اینرو، در مقالۀ حاضر، مهمترین مؤلفههای غنایی برزونامه با استناد به منابع کتابخانهای و روش توصیفی- تحلیلی بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان میدهد کوسج با استفاده از مضامینی؛ همچون: مدح و ستایش، هجو و نکوهش، پیوندهای عاشقانه، توصیف، دنیاستیزی، گلایه و بثالشکوی، نیایش و مناجات، تقاضا و درخواست، بیان احوال شخصی، سوگند خوردن و مفاخره، ضمن خلق اثری حماسی- غنایی، به تشریح دقیق‌تر درونیهای شخصیتهای داستان پرداخته و به جریان روایت پویایی ویژهای بخشیده است. همچنین، به نظر می‌رسد خشونت ماهوی متون حماسی با بهرهگیری از مؤلفههای غنایی به نرمی و ملایمت گراییده و به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کرده است.
مقاله پژوهشی
فاطمه قاسمیان؛ پوران یوسفی پور کرمانی؛ آسیه ذبیح نیا عمران
دوره 10، شماره 34 ، اردیبهشت 1399، صفحه 37-48
چکیده
بهارستان جامى (817- 898 هـ.ق) کتابى محتوی حکایات و اندرزهاى اخلاقى به نثر ساده و مسجع آمیخته با نظم است که در سال (892هـ.ق) نوشته شدهاست. جامی این اثر تعلیمی و اندرزی را به تقلید از گلستان سعدی نگاشته است. روضۀ پنجم بهارستان جامی در تقریرعشق و حال عاشقان است. محیی الدین بن عربی (560- 638هـ.ق) از عرفای بزرگ اهل اندلس است که اساس مشرب عرفان او ...
بیشتر
بهارستان جامى (817- 898 هـ.ق) کتابى محتوی حکایات و اندرزهاى اخلاقى به نثر ساده و مسجع آمیخته با نظم است که در سال (892هـ.ق) نوشته شدهاست. جامی این اثر تعلیمی و اندرزی را به تقلید از گلستان سعدی نگاشته است. روضۀ پنجم بهارستان جامی در تقریرعشق و حال عاشقان است. محیی الدین بن عربی (560- 638هـ.ق) از عرفای بزرگ اهل اندلس است که اساس مشرب عرفان او حُب و عشق است. در پژوهش حاضر، با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و رویکرد تطبیقی (آمریکایی)، دیدگاه جامی دربارۀ مؤلّفههای عشق با نظرات ابن عربی در این باب مقایسه شدهاست. عشق مدّ نظر جامی و ابن عربی همسانیهای بسیاری باهم دارد. مقالۀ حاضر درصدد پاسخ به این پرسش است که عشق مورد توجه ابن عربی و جامی کدام است؟ براساس دستاورد تحقیق به نظرمیرسد، جامی در تبیین عشق، تحت تأثیر ابن عربی بوده و هر دو عشق را فطری و اساس آفرینش میدانند. از دیدگاه ابن عربی و جامی، اصل اصول عرفان، عشق و وحدت وجود است؛ یعنی که مدار هستیبخش و حقیقت هستی حق تعالی است و جز او حقیقتی و وجودی نیست.
مقاله پژوهشی
بیان کریمی اصلی؛ کرمعلی قدمیاری؛ عبدالله طلوعی آذر
دوره 10، شماره 34 ، اردیبهشت 1399، صفحه 49-62
چکیده
ادبیات و بویژه شعر دوران مشروطیت، غالباً از نوع ادبیات اجتماعی‌سیاسی، و تصویرگر رنج‌های جامعه در برهه‌ای پرشتاب و حساس از تاریخ ایران است. شاعر مشروطه زبان اجتماع و بیانگر دردهای ایشان است. این مصایب، خواه از سوی اهل قدرت و حکومت باشد یا بیرون از آن، در شعر مشروطه بازتاب و نمودی برجسته و گسترده دارد. عمده‌ترین رسالت شعر مشروطه همراهی ...
بیشتر
ادبیات و بویژه شعر دوران مشروطیت، غالباً از نوع ادبیات اجتماعی‌سیاسی، و تصویرگر رنج‌های جامعه در برهه‌ای پرشتاب و حساس از تاریخ ایران است. شاعر مشروطه زبان اجتماع و بیانگر دردهای ایشان است. این مصایب، خواه از سوی اهل قدرت و حکومت باشد یا بیرون از آن، در شعر مشروطه بازتاب و نمودی برجسته و گسترده دارد. عمده‌ترین رسالت شعر مشروطه همراهی با مردم به قصدِ روشنگری و بیدارگری، نشان دادن اعتراض و خشم علیه ستمگران، و به عبارت دقیق‌تر مبارزه با استبداد درون و استعمار بیرون است. شکوائیه شعری است پرخاشگر و برخاسته از عاطفۀ خشم و بیانگر انزجار و اعتراض شاعر نسبت به آنچه که منطبق با آرمان‌های او نیست یا برضدّ نگرش‌ها و اهداف اوست. میرزاده عشقی در کنار هیجان پرشور و غلیان عاطفۀ حساس، چنان دلیر و ظلم‌ستیز است که سرانجام سودای دست‌یابی به رسالت و آرمانش به بهای جان او و حذف وی از گردونۀ استبدادستیزی می‌انجامد. در این نوشتار با مطالعه، بررسی و تحلیل مضامین شکوائیات و دیدگاههای او و نظر اطرافیان و آیندگان برآنیم تا نشان دهیم این شاعر متعهّد چگونه و با چه کسانی در می‌افتد، علیه چه کسانی اعتراض میکند، و چرا و چگونه وی را از صحنۀ مبارزه کنار می‌زنند. امری که برای یافتن نقش شعر و ادبیات مشروطه و همچنین ارزش و اهمیت شاعران دورۀ مشروطه بایسته و سودمند است.
مقاله پژوهشی
لیلا مرادی؛ سیدمحمد امیری
دوره 10، شماره 34 ، اردیبهشت 1399، صفحه 63-80
چکیده
گفتگو با یک نیروی غیبی که از دیرباز مورد توجّه انسان بدوی قرار گرفته بود، با ادیان ابراهیمی حالت قانونمند گرفت و به صورت مناجات و نیایش درآمد. نیایش با خدا یکی از موارد ارزشمند و مهم در دین اسلام است و در متون مربوط به آموزههای شریعت و متون صوفیّه بسیار مورد توجّه قرار گرفته است. یکی از مهمترین کتابهای دینی که در آن علاوه بر آموزههای ...
بیشتر
گفتگو با یک نیروی غیبی که از دیرباز مورد توجّه انسان بدوی قرار گرفته بود، با ادیان ابراهیمی حالت قانونمند گرفت و به صورت مناجات و نیایش درآمد. نیایش با خدا یکی از موارد ارزشمند و مهم در دین اسلام است و در متون مربوط به آموزههای شریعت و متون صوفیّه بسیار مورد توجّه قرار گرفته است. یکی از مهمترین کتابهای دینی که در آن علاوه بر آموزههای مذهبی به مسائل عرفانی و ادبی هم پرداخته شده، کتاب صحیفۀ سجّادیّه از امام سجّاد(ع) است. این مقاله با روش تحلیلی- توصیفی به بررسی جایگاه نیایش در کتاب صحیفۀ سجّادیّه میپردازد. محورهای اصلی تحقیق عبارتند از: بیان حبّ و محبّت، عشق، توکّل، صبر، رضا، فنا، ذکر، فقر، شکر، توحید. برآیند پژوهش نشان میدهد که امام سجّاد(ع) که در متن کتاب صحیفۀ سجّادیّه مملو از حس و عاطفه بودهاند بیشتر به رویکردهای مبتنی بر عشق توجّه داشتهاند و حتی عشق را مرتبۀ والاتر از محبّت میدانند و معتقد هستند تا محبّت نباشد وصول به عشق صورت نمیگیرد و امام(ع) محبّت به خویشتن را اولین مرتبه عشق میدانند و همان دعاها و انابه و تضرعی که در دعاهایشان وجود دارد، محبّت به خویشتن است. واژگان کلیدی: صحیفه سجّادیّه، نیایش، ادبیات غنایی.
مقاله پژوهشی
سید حسین وحید عرب؛ احمد ذاکری
دوره 10، شماره 34 ، اردیبهشت 1399، صفحه 81-94
چکیده
گونۀ ادبی «منظومه» نقش‌مهمی در برقراری ارتباط با مخاطب دارد ودرحفظ و انتقال تاریخ و فرهنگِ یک ملت نقش مهمی ایفا میکند. منظومه‌های ظهرروزدهمِ امین پور، قصه شهر سنگستانِ اخوان ثالث وصدای پای آبِ سپهری متن مبنای تحلیلِ این مقاله است. پژوهش حاضر بر مبنای این مسالۀ اساسی شکل می‌گیردکه درپیوند میانِ فرایند ساختارزبانی سه ...
بیشتر
گونۀ ادبی «منظومه» نقش‌مهمی در برقراری ارتباط با مخاطب دارد ودرحفظ و انتقال تاریخ و فرهنگِ یک ملت نقش مهمی ایفا میکند. منظومه‌های ظهرروزدهمِ امین پور، قصه شهر سنگستانِ اخوان ثالث وصدای پای آبِ سپهری متن مبنای تحلیلِ این مقاله است. پژوهش حاضر بر مبنای این مسالۀ اساسی شکل می‌گیردکه درپیوند میانِ فرایند ساختارزبانی سه منظومه، نقشنحوی و معنایی«قید وصفت»، در انتقال اندیشه و باور شاعر چگونه است و مؤلفههای سبکی شعرکدامند؟ این تحقیق، بر پایۀ روش توصیفی-تحلیلی وبا استفاده از مقوله «وجهیت در قید و صفت» مورد بررسی قرار میگیرد تا با واکاوی چگونگیکاربرد قید و صفت درمتن، مقداربازتاب اندیشه شاعر در متن و میزان موضعگیری او سنجیده شود. دستاوردهای مقالهعبارتنداز؛ اندیشه‌های آرمانگرایی، واقعگرایی و مرگاندیشی در این منظومهها جریان دارد. این گونههای تازۀ ادب غنایی را میتوان «زیرنوع و ازمتفرعات نوع ادبی غنایی» به شمار آورد. صورت سبکی شعرصدای پایآب و ظهر روز دهم «واقعگرا و عاطفی» است، اما قصه شهر سنگستان، فقط «واقعگرا» است. جهتگیری امینپور نسبت به موضوع شعر، موضِعآشکار است، اما جهتگیری سپهری و اخوان، موضعِ آشکار و پنهان است.
مقاله پژوهشی
آرزو برومندی
دوره 10، شماره 34 ، اردیبهشت 1399، صفحه 95-108
چکیده
علامه محمد اقبال لاهوری (1256- 1317هـ)، فیلسوف، مصلح، سیاستمدار، شاعر، حقوقدان و متفکر مسلمان پاکستانی بود که در بسیاری از میدانهای معرفتی، نه تنها در سرزمینهای اسلامی که در تمام جهان مشهور است. به دلیل نگاه نوینی که به دین داشت، تمام نوگرایان و روشنفکران دینی، به گونهای وامدار او هستند، شهرت و آوازۀ او قبل از آنکه در میان دولتهای ...
بیشتر
علامه محمد اقبال لاهوری (1256- 1317هـ)، فیلسوف، مصلح، سیاستمدار، شاعر، حقوقدان و متفکر مسلمان پاکستانی بود که در بسیاری از میدانهای معرفتی، نه تنها در سرزمینهای اسلامی که در تمام جهان مشهور است. به دلیل نگاه نوینی که به دین داشت، تمام نوگرایان و روشنفکران دینی، به گونهای وامدار او هستند، شهرت و آوازۀ او قبل از آنکه در میان دولتهای مسلمان منتشر شود، به فراسوی مرزهای اسلامی و کشورهای غربی رسیده بود. اقبال لاهوری، تمام تلاش خود را در راه رسالتش که همانا بیداری مسلمانان بود، صرف میکرد. به همین منظور بیشتر اشعار خود را برای بیداری مسلمانان سرود. اولین منظومۀ دیوان او «اسرار خودی» است که بر این اساس دیگر اندیشههایش را بنا میکند و میتوان گفت او از آن پس هیچ گاه از «خودی» دور نشد و هر جا به اصلاح پرداخت بر همین اساس عمل کرد. دیدگاه او نسبت به غرب که تا حدودی احساسی مینمود، مغرب زمین را پیش مسلمانان هیولایی ترسم کرد که میبایست برای رسیدن به خودی از فرهنگ مغرب زمین اجتناب کرد. مسألۀ اصلی ما در این پژوهش این است که مراد اقبال از «خودی» چیست؟ و چه هدفی را دنبال میکند؟ نگارنده در این مقاله با روش تحلیلی–توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانهای قصد دارد به بازشناسی نماد «خودی» در اندیشه اقبال بپردازد. نتیجهای که از این پژوهش حاصل میشود، این است که «خودی» در فلسفۀ اقبال، بازگشت به خویشتن و رهایی از فراموشی خود است.
مقاله پژوهشی
بی تا نوریان
دوره 10، شماره 34 ، اردیبهشت 1399، صفحه 109-122
چکیده
امروزه مباحث مربوط به زبان‌شناسی شناختی، مورد توجه محققان عرصۀ ادبیات است. یکی از این مباحث قابل توجه، استعاره مفهومی است که فراتر از کارکرد صرف ادبی به بیان طرحواره‌های تصویری ذهن شاعر یا هنرمند میپردازد. در بلاغت گذشته، استعاره را صرفاً مربوط به زبان می‌دانستند و برای زیبایی کلام از آن استفاده می‌کردند. امروزه استعاره تنها ...
بیشتر
امروزه مباحث مربوط به زبان‌شناسی شناختی، مورد توجه محققان عرصۀ ادبیات است. یکی از این مباحث قابل توجه، استعاره مفهومی است که فراتر از کارکرد صرف ادبی به بیان طرحواره‌های تصویری ذهن شاعر یا هنرمند میپردازد. در بلاغت گذشته، استعاره را صرفاً مربوط به زبان می‌دانستند و برای زیبایی کلام از آن استفاده می‌کردند. امروزه استعاره تنها مقولهای زبانی نیست، بلکه برخی از متخصصان علوم شناختی بر این باورند که به طور کلی تفکر انسان، استعاری است. بنابراین از نظرگاه معناشناسان، استعاره به هرگونه فهم و بیان مفاهیم انتزاعی در قالب مفاهیم ملموس اطلاق میشود. فهم استعاره مفهومی یا شناختی باعث کشف و شناخت منظومه فکری شاعر میشود. زیرا سخنان هر انسانی برگرفته از تجربه‌های زندگی اوست. فریدون مشیری، از جمله شاعران معاصر است که به عنوان شاعر غم و عشق و طبیعت و انسان معروف است و به نظر می‌رسد که به خاطر همین درون‌نگری ژرف، جهان ذهنی او درگیر موضوعاتی چون غم هستی‌شناسی و انسان‌شناسی و امید برای رسیدن به عالمی بهتر و والاتر بوده است. این پژوهش با استفاده از الگوی استعارۀ مفهومی در زبان‌شناسی شناختی به توصیف و تحلیل طرحوارهها و نگاشتهای مربوط به مفهوم غم و امید در اشعار فریدون مشیری میپردازد و به این نتیجه می‌رسد که سرودههای او ریشه در بسیاری از تجربیات زیست فردی و اجتماعی وی و توجه درونی او به مقولهءعشق و جهان روشن اندیشگانی و آرمانی وی دارد.